پرورش میگو به عنوان یکی از پربازده‌ترین شاخه‌های آبزی‌پروری در جهان، به دلیل ارزش اقتصادی بالا، تقاضای جهانی رو به رشد، و قابلیت صادراتی فوق‌العاده، جایگاه ویژه‌ای در سبد تولیدات کشاورزی و آبزی‌پروری کشورها یافته است. در ایران نیز به ویژه در نوار ساحلی جنوب، پرورش میگو در مزارع خاکی در حال گسترش است. با این حال، بهره‌وری پایین در برخی مزارع سنتی، بیماری‌های رایج، و محدودیت منابع آبی سبب شده است که نیاز به توسعه روش‌های نوین و علمی در این حوزه بیش از پیش احساس شود. در این مقاله، به‌صورت جامع مراحل ساخت مزرعه پرورش میگو، اصول فنی و زیست‌محیطی، انواع روش‌های پرورش (سنتی، نیمه‌متراکم، متراکم و فوق‌متراکم) و راهکارهای نوین افزایش بهره‌وری پرداخته خواهد شد.
انتخاب مکان مناسب برای احداث مزرعه پرورش میگو، اولین و مهم‌ترین مرحله است که تأثیر مستقیم بر موفقیت یا شکست پروژه دارد. در انتخاب مکان باید عوامل زیر به دقت بررسی شوند:
کیفیت آب: آب با شوری بین ۱۵ تا ۳۵ ppt برای میگو مناسب است. همچنین pH باید بین ۷.۵ تا ۸.۵ باشد همچنین باید از وجود آلاینده‌ها، فلزات سنگین و مواد سمی جلوگیری شود.
دمای محیط : دمای ایده‌آل برای رشد میگو بین ۲۲ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد است. دماهای پایین‌تر یا بالاتر باعث کاهش رشد و افزایش مرگ و میر می‌شوند.
بافت خاک: خاک باید قابلیت حفظ آب داشته باشد و معمولاً خاک‌های رسی یا سیلتی که نفوذپذیری کمتری دارند، مناسب‌ترند.
سطح ایستابی : آب زیرزمینی نباید به قدری بالا باشد که باعث نفوذ آب شور یا لب‌شور به داخل خاک شود.
دسترسی به آب دریا یا آب لب‌شور: برای تأمین آب مزرعه، دسترسی به منابع آب با کیفیت و قابل مدیریت ضروری است.
جهت باد غالب: بادهای شدید می‌توانند به استخرها آسیب زده و تبخیر را افزایش دهند.
دسترسی به امکانات: نزدیکی به جاده، بازار، نیروی کار، برق و سایر زیرساخت‌ها به کاهش هزینه‌ها کمک می‌کند.
طراحی دقیق و علمی مزرعه، ضامن بهره‌وری و عملکرد صحیح آن است. نکات کلیدی طراحی عبارتند از:
ابعاد و شکل حوضچه‌ها: حوضچه‌ها باید به صورت مستطیل یا مربع با عمق ۱ تا ۱.۵ متر ساخته شوند تا از رشد یکنواخت میگو و تهویه مناسب اطمینان حاصل شود.
کانال‌های ورودی و خروجی آب: برای کنترل جریان آب و جلوگیری از ورود آلودگی ضروری‌اند.
حوضچه‌های ته‌نشینی و پیش‌تصفیه: حذف ذرات معلق و آلودگی‌ها قبل از ورود به حوضچه‌های پرورش.
سیستم هوادهی: تجهیزاتی مانند پدل ویل، ورتکس یا نانو بابل برای حفظ سطح اکسیژن محلول در آب.
امکانات پشتیبانی: انبارها، آزمایشگاه کوچک برای کنترل کیفیت آب، اتاق استراحت پرسنل.
تسطیح و لای روبی: باید به گونه‌ای انجام شود که کف حوضچه یکنواخت باشد تا آب به طور مناسب جریان داشته باشد.
آهک‌پاشی: استفاده از آهک جهت ضدعفونی بستر و تنظیم pH در بازه ۷ تا ۸.
خشک‌کردن بستر: خشک کردن به مدت ۱۰ تا ۱۵ روز جهت از بین بردن عوامل بیماری‌زا و تخم‌های حشرات.
کوددهی طبیعی: استفاده از کود دامی کمپوست شده یا کود سبز برای افزایش فیتوپلانکتون‌ها و تولید غذای طبیعی.
آب ورودی باید از نظر کیفیت (اکسیژن، pH، شوری، آمونیاک، فلزات سنگین، باکتری‌ها) بررسی شده و از طریق فیلترهای شنی و حوضچه‌های ته‌نشینی پیش‌تصفیه گردد. برخی مزارع از سیستم گردش بسته و تصفیه بیولوژیکی نیز استفاده می‌کنند.
آب باید به طور مداوم کنترل شده و کیفیت آن پایش شود.
استفاده از فیلترهای شنی و حوضچه‌های ته‌نشینی برای پیش‌تصفیه .
سیستم گردش آب یا تعویض منظم جهت جلوگیری از تجمع مواد زائد و حفظ کیفیت آب .
در روش‌های پیشرفته، استفاده از سیستم‌های تصفیه بیولوژیکی و گردش بسته .
پست‌لاروها باید از مراکز تکثیر معتبر و دارای گواهی بهداشتی خریداری شوند. پیش از رهاسازی در استخر اصلی، مرحله «آداپتاسیون» (هم‌دمایی و هم‌شوری) باید انجام گیرد تا استرس ناشی از انتقال کاهش یابد.
انتخاب مراکز معتبر با گواهی بهداشتی برای خرید پست‌لارو.
انجام فرآیند آداپتاسیون (هم‌دمایی و هم‌شوری) پیش از رهاسازی برای کاهش استرس و افزایش نرخ بقا.
ذخیره‌سازی در مخازن نگهداری با کنترل دقیق دما و کیفیت آب.
پرورش میگو به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود که هر کدام بر اساس تراکم میگوها، تجهیزات مورد استفاده، سطح مدیریت و سرمایه‌گذاری، بازدهی و میزان خطرپذیری تقسیم‌بندی می‌شوند. انتخاب روش مناسب بستگی به شرایط محیطی، سرمایه در دسترس، دانش فنی و هدف تولید دارد. در این فصل به تفصیل به بررسی هر یک از این روش‌ها پرداخته و مزایا، معایب و نکات کلیدی هر کدام را توضیح می‌دهیم.
ویژگی‌ها:
مزایا:
معایب:
کاربرد:
ویژگی‌ها:
مزایا:
معایب:
کاربرد:
ویژگی‌ها:
مزایا:
معایب:
کاربرد:
ویژگی‌ها:
مزایا:
معایب:
کاربرد:
این روش مناسب شرکت‌های بزرگ، مراکز تحقیقاتی و تولیدکنندگان حرفه‌ای است که به دنبال تولید پایدار، اقتصادی و با کیفیت بسیار بالا هستند. همچنین برای مناطقی که محدودیت منابع آبی وجود دارد بسیار کاربردی است.
انتخاب روش مناسب پرورش میگو بستگی به شرایط محیطی، سرمایه، دانش فنی و اهداف تولید دارد. هر روش مزایا و معایب خاص خود را دارد و در کنار آن باید عوامل محیطی مانند کیفیت آب، دما، شوری، دسترسی به منابع غذایی و بازار هدف نیز در نظر گرفته شود. به طور کلی، حرکت به سمت روش‌های متراکم و فوق‌متراکم با استفاده از فناوری‌های نوین، ضامن بهره‌وری بیشتر، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت تولید خواهد بود.
انواع ژئوممبران: معمولاً ژئوممبران‌های پلی‌اتیلنی (HDPE, LLDPE) به دلیل مقاومت بالا، طول عمر زیاد و ضد نفوذ بودن استفاده می‌شوند.
مزایا: جلوگیری از نشت آب به خاک زیرین، کاهش مصرف آب، جلوگیری از نفوذ عوامل بیماری‌زا، افزایش طول عمر استخر، سهولت در شست‌وشو و ضدعفونی.
نکات اجرایی: نصب صحیح و حداقل چین‌خوردگی ، محافظت در برابر آسیب‌های مکانیکی و اشعه UV، بررسی دقیق زیرسازی بستر قبل از نصب.
استفاده از دستگاه‌های هوادهی جدید مانند ورتکس و نانو بابل که راندمان اکسیژن‌رسانی بسیار بالاتری نسبت به سیستم‌های قدیمی دارند.
نصب سنسورهای آنلاین اکسیژن محلول برای تنظیم خودکار هوادهی.
مزایا شامل کاهش استرس میگو، افزایش رشد و کاهش تلفات.
استفاده از سنسورهای دیجیتال و اینترنت اشیاء (IoT) برای پایش مداوم پارامترهای مهم آب مانند دما، شوری، pH، اکسیژن محلول، آمونیاک، نیتریت و TSS
امکان ارسال هشدارهای فوری به موبایل یا سیستم مرکزی در صورت تغییرات نامطلوب.
افزایش دقت مدیریت و جلوگیری از بروز مشکلات محیطی.
مزایای کاهش هدررفت غذا، افزایش ضریب تبدیل غذایی (FCR) و یکنواختی تغذیه.
امکان نصب دوربین و سنسورهای تصویربرداری برای تحلیل رفتار تغذیه‌ای میگو.
افزودن باکتری‌های مفید به آب یا خوراک میگو برای بهبود سلامت دستگاه گوارش و کاهش بار بیماری‌زا.
استفاده از عصاره‌های گیاهی مانند سیر، زنجبیل و آویشن که خاصیت آنتی‌باکتریال و آنتی‌اکسیدانی دارند.
کاهش نیاز به آنتی‌بیوتیک‌ها و افزایش کیفیت و ایمنی محصول.
